روز جهانى زبان مادرى گرامى باد

زبان مادرى و جهان ما

حسین سامعى

روز دوم اسفند (٢١ فوریه) هر سال را یونسکو "روز جهانى زبان مادرى نامگذارى کرده است.
زبان مادرى، نه زبان مادر است و نه حتى زبان پدر، بلکه زبان خانه و محیطى است که در آن به دنیا مى آییم و ذهن و فرهنگ ما در آن و با آن شکل مى گیرد و مى بالد. ما جهان را نخست، از طریق این زبان مادرى تجربه مى کنیم و مى شناسیم و سپس بر این شالوده جهان بینى مان را بنا مى کنیم.
ما در جهانى به شدت متنوع و گونه گون زندگى مى کنیم؛ از سرزمین و گیاهان و جانوران گرفته تا هنر و دین و اعتقادات و شیوه زندگى و زبان. در این میان، هر یک از گونه ها ویژگى هایى یگانه و منحصر بفردى دارد که با آن از سایر گونه ها متمایز مى شود.همین تنوع و گونه گونى است که به زندگى معنا مى دهد و بخشى بسیار مهم از زیبایى آن را مى سازد. هر اقدامى براى حذف تنوع و هم شکل سازى، تلاشى در راه محو زیبایى و بى معنا سازى جهان انسانى است. آن کس که فکر مى کند همه میوه ها همان عطر و طعم انگور را دارند، از گلابى چیزى نمى داند.
حدود ٦٠٠٠ هزار زبان زنده در جهان وجود دارد که مردم به آنها صحبت مى کنند. هر زبان علاوه بر آنکه ابزار ارتباطى میان افرادى است که به آن سخن مى گویند، حامل و نماینده فرهنگ سخنگویان آن نیز هست.
طبق تعریف یونسکو، زبان ها قوى ترین ابزار حفظ و توسعه میراث ملموس و ناملموس جوامع زبانى است. اما بسیارى از این زبان ها رفته رفته به سوى نابودى مى روند و جایشان را به زبان هایى مى دهند که در سطح بین المللى یا ملى از اعتبار، قدرت و نفوذ بیشترى برخوردارند.
با تضعیف و مرگ هر زبان دو حادثه مهم اتفاق مى افتد:نخست، فرهنگى که زبان آن را نمایندگى مى کند نیز از بین مى رود.به عقیده ادوارد سایپر، زبانشناس بزرگ قرن بیستم، هر زبان بهترین ابزار بیان فرهنگ مردمى است که به آن سخن مى گویند. با مرگ هر زبان، فرهنگ و جهان بینى وابسته به آن هم مى میرد.
و دیگر، از گونه گونى جهان انسانى کاسته مى شود. نابودى هر زبان، ما را یک گام به جهانى فاقد تنوع نزدیک مى کند، جهانى که همه در آن نگاهى یکسان دارند و یکسان مى اندیشند.

اعلامیه جهانى حقوق بشر، یونسکو و قوانین داخلى بسیارى از کشورها، سخن گفتن به زبان مادرى و آموزش آن را حق فردى و اجتماعى مى دانند.
با این همه،
زنده نگه داشتن زبان مادرى تنها یک حق نیست، بلکه مبارزه اى است براى حفظ یک فرهنگ یگانه در جامعه بشرى و کوششى است در راه حفظ رنگارنگى جهان.