مصاحبه رویداد ٢٤ با مدیر عامل انجمن یاران جامع
جای خالی عدالت آموزشی برای دانش‌آموزان دو زبانه
مصاحبه رویداد ٢٤ با مدیر عامل انجمن یاران جامع مهندس پوران اسماعیلى درباره یکی از علل ترک تحصیل دانش آموزان در مناطق دو زبانه استان سیستان و بلوچستان
دانش آموزان دو زبانه بیش از سایر دانش‌آموزان دچار مشکل عدم درک مطالب در کلاس‌های درس می‌شوند زیرا مطالب به زبان ملی نوشته شده که قطعا با زبان مادری متفاوت است، این کودکان باید همزمان هم فارسی را بیاموزند و هم مطالب درسی را با استفاده از این زبان بیاموزند. موضوعی که باعث می‌شود مسیر زندگی این کودکان تغییرات عمیقی داشته باشد.
شادی مکی: گروهی از دانش‌آموزان که به نظر می‌رسد کمتر از مشکلات آنها سخنی به میان می‌آید کودکان دو زبانه هستند. این کودکان که تا پیش از ورود به مدرسه تنها به زبان مادری خود تکلم کرده‌اند حالا پس از ورود به دوران تحصیل باید مطالب درسی را به زبان ملی یا همان زبان فارسی فرا بگیرند و از آنجایی که این دو مهم (یادگیری زبان ملی و یادگیری مطالب درسی) به ناچار به صورت همزمان و توامان رخ می‌دهد، کودک را با چالش‌های جدی آموزشی مواجه می‌کند. به عبارت دیگر سختی‌های یادگیری برای دانش‌آموز پایه اول ابتدایی که دوزبانه است بسیار سخت‌تر از سایر دانش‌آموزان است.
از دیگر سو بسیاری از این کودکان در مناطق محروم کشور زندگی می‌کنند که امکانات و زیرساخت‌های آموزشی آنها از بعد کمی و کیفی در شرایط مطلوبی قرار نداشته و فقر فرهنگی و اقتصادی خانواده‌ها نیز بر پیچیدگی‌های آموزش در این مناطق می‌افزاید.
مشکلات کودکان دو زبانه خاص مناطق محروم کشور نیست و حتی در تهران به عنوان شهری مهاجرپذیر چنین مواردی وجود دارد. در این شرایط کودکان به دلیل احساس عدم موفقیت در یادگیری از ادامه تحصیل دلزده و نا امید شده و به دلیل شرایط فرهنگی و اقتصادی جامعه هیچکس آنها را به ادامه تحصیل تشویق نمی‌کند، موضوعی که باعث می‌شود برخی از این کودکان در پایه‌های بالاتر تحصیلی و با سخت‌تر شدن دروس ترک تحصیل کنند.کی از مناطقی که مشکل دوزبانه بودن کودکان در آن وجود دارد، منطقه سیستان و بلوچستان است. پوران اسماعیلی مدیرعامل موسسه یاران نیکوکار جامع که در حوزه توسعه روستایی و آموزش در منطقه دشتیاری (استان سیستان و بلوچستان) مشغول فعالیت است، درباره این مشکلات با رویداد۲۴ گفت‌وگو کرده است.
او می‌گوید: زبان مردم منطقه سیستان و بلوچستان است و کودکان این منطقه تا زمان مدرسه رفتن با گویش و آوای فارسی آشنایی ندارند، زیرا در خانه بلوچی صحبت می‌کنند و تلویزیون ایران هم کمتر دیده می‌شود. این کودکان بعد از ورود به کلاس اول باید خواندن، نوشتن و صحبت کردن به زبان فارسی را بیاموزند. یادگیری زبان فارسی و تحصیل به این زبان وقتی بچه‌ها وارد مدرسه می‌شوند تبدیل به یک مشکل عمومی می‌شود.
او با بیان اینکه در مدارس دو زبانه معلم مدرسه برای اینکه بتواند تدریس کند و دانش‌آموزان هم مطالب را فرا بگیرند باید ساعت‌ها به زبان مادری کودکان (در منطقه دشتیاری منظور زبان مادری است) صحبت کنند، ادامه می‌دهد: این شرایط باعث می‌شود دانش‌آموزان در خواندن، نوشتن و صحبت کردن به زبان فارسی ضعیف بوده و پیشرفت چشمگیری نداشته باشند و با همین وضعیت وارد پایه‌های بعدی تحصیلی شوند. این موضوع بعد از مدتی اغلب این کودکان را به بن‌بست می‌رساند.این فعال حوزه آموزش با تاکید براینکه دلایل دیگری نیز برای بازماندگی از تحصیل این کودکان وجود دارد، خاطرنشان می‌کند: در در مناطق محروم که کودکان دوزبانه هستند، فقر، نبود امکانات، دوری مدارس مقطع دبیرستان برای روستا‌ها (که معمولا هر چند روستا یک مدرسه مقطع دبیرستان دارند) و رفت و آمد به این دبیرستان‌ها بدون وجود سرویس مدرسه تقریبا غیر ممکن است، از دیگر مسائلی است که کودکان را از ادامه تحصیل باز می‌دارد.
وی عنوان می‌کند: در مناطق محروم از یک سو دانش‌آموز به دلیل دوزبانه بودن و اینکه فارسی را به خوبی نیاموخته و درک نمی‌کند از تحصیل دلسرد می‌شود و با مشقت خود را به پایه دوم و سوم هم می‌رساند، اما از کلاس چهارم و پنجم بازماندگی از تحصیل شروع می‌شود. یعنی کودک به دلیل مشکل دوزبانه بودن و سختی‌های که برای فهم مطالب به زبان فارسی تحمل می‌کند به مرحله‌ای می‌رسد که تمایل به ترک تحصیل دارد و خانواده نیز به دلیل فقراین آمادگی را دارند و در نتیجه کودک از تحصیل دست می‌کشد.
دو زبانه بودن دختران را زودتر خانه‌نشین می‌کند.
اسماعیلی تصریح می‌کند: دانش‌آموزان دختر زودتر از پسران به دلیل ضعف در درس‌ها و نبود دبیرستان از تحصیل جا می‌مانند که بخشی از آن مربوط به فقر فرهنگی است یعنی در خانواده‌ای که تعداد فرزندان زیاد است و فقر هم وجود دارد تحصیل دختران دارای اولویت نیست و این کودکان در ۱۲ و ۱۳ سالگی ازدواج می‌کنند. از سوی دیگر آینده‌ای برای درس خواندن آنها وجود ندارد، زیرا زیرساخت‌های لازم برای اشتغال آنان و حتی پسران در آینده وجود ندارد.
او با بیان اینکه آمار دقیقی از کودکانی که به دلیل همین دو زبانه بودن ترک تحصیل می‌کنند وجود ندارد، می‌گوید: تا به حال پژوهشی رسمی در این حوزه انجام نداده‌ایم، اما به عنوان فردی که ده سال است در حوزه آموزش در منطقه دشتیاری فعالیت می‌کند این موضوع را بار‌ها مشاهده کرده‌ام که دانش‌آموزان دبیرستانی هنوز نمی‌تواند مطلبی را به تنهایی و بدون ترس بنویسد و بعد مشاهده می‌کنیم آمار دانش‌آموزانی مقطع دبستان که باید وارد دبیرستان شوند ریزش کرده است.
این فعال حوزه آموزش مدارس روستایی با اشاره به اینکه بحث دو زبانه بودن از مشکلات بسیار بزرگ آموزش در این مناطق است و هر قدر که پایه تحصیلی بالاتر می‌رود مشکلات هم بیشتر می‌شود، می‌گوید: براساس آمار آموزش و پرورش در منطقه دشتیاری ۳۷ هزار دانش‌آموز وجود دارد که ۵۳ دختران آن تا دیپلم ترک تحصیل می‌کنند این درحالی است که براساس آمار کشوری ۲۰ درصد دختران تا دیپلم ترک تحصیل می‌کنند.
او با اشاره به اینکه در حال حاضر آموزش و پرورش پیش‌دبستانی را اجباری کرده که راهکاری برای آشنایی دانش‌آموزان دو زبانه با زبان ملی پیش از ورود به کلاس اول است، اما ابزار و امکانات آن را فراهم نکرده است، توضیح می‌دهد: بعد از خصوصی‌سازی که در آموزش و پرورش رخ داد برخی از معلمان توسط پیمانکار آموزش و پرورش استخدام شدند، موضوعی که باعث شد در منطقه تحت پوشش فعالیت‌مان، شاهد باشیم که سال تحصیلی گذشته برای حقوق معلم پیش‌دبستانی برای یک سال تحصیلی ۲۵۰ هزار تومان در نظر گرفته شود یعنی ماهی ۲۵ هزار تومان حقوق بدون بیمه، اما از حقوق در نظر گرفته شده برای معلم این مقطع در سال تحصیلی جاری خبر ندارم. حقیقت آن است که با وجود چنین دستمزد‌هایی در این مناطق فرد باید علاقمند به انجام کار داوطلبانه باشد، حال سوال این است که اگر چنین فردی هم باشد با کدام ابزار آموزشی باید به کودکان این مقطع آموزش دهد، به دلیل همین کاستی‌هاست که آموزش‌ها در مقطع پیش‌دبستانی در نازل‌ترین سطح ممکن انجام می‌شود.
اسماعیلی با تاکید براینکه معلمان این نواحی به شدت زحمت می‌کشند و تلاش می‌کنند که دانش‌آموزان خواندن و نوشتن را یاد گرفته و مطالب را درک کنند و بتوانند مراحل تحصیل را تا تحصیلات آکادمیک پیش ببرند، تصریح می‌کند: همانطور که پیش‌تر هم گفتم به دلیل شدت فقری که در این مناطق وجود دارد اولویت خانواده‌ها آموزش نیست، اما طی سال‌های اخیر معلمان و فعالان منطقه سخت‌کوشانه اقدام به آگاهسازی خانواده‌ها درباره لزوم و اهمیت آموزش و تحصیل فرزندان‌شان کرده‌اند و به خانواده‌ها اطلاع می‌دهند که دانستن زبان فارسی می‌تواند این کودکان را به سایر مناطق ایران وصل کند.
او با اشاره به شکل‌گیری سازمان‌های مردم نهاد محلی توسط معلمان و مربیان این مناطق می‌گوید: تلاش‌های این افراد باعث شد که امروز دانش‌آموزان زیادی وارد دانشگاه فرهنگیان شوند تا بعدا بتوانند به عنوان معلم بومی در مناطق خودشان تدریس کنند و خوشبختانه تعداد دانش‌آموزانی که از این مناطق وارد دانشگاه فرهنگیان شده‌اند رو به افزایش است.
مدیرعامل موسسه یاران نیکوکار جامع با تاکید براینکه تلاش‌های این سمن‌ها درباره دختران نیز بسیار نتیجه‌بخش بوده است، می‌افزاید: تعداد دخترانی که به دانشگاه فرهنگیان می‌روند افزایش یافته به گونه‌ای که سال گذشته در منطقه دشتیاری ۷ دختر وارد دانشگاه فرهنگیان شدند این آمار بسیار خوب است، زیرا سال قبل از آن این آمار یک دختر بود و سال قبل‌تر از آن هیچ دختری وارد این دانشگاه نشده بود.
او خاطرنشان می‌کند: آموزش و پرورش کاملا در جریان این مشکلات بوده و تلاش می‌کند که بر این مشکلات غلبه کند، اما مشکل اصلی نبود بودجه است که باعث می‌شود نتوانند دستمزد مناسب یا لوازم کمک آموزشی بدهند وگرنه آموزش پرورش و تمام دستگاه‌هایی که در حوزه آموزش فعالیت می‌کنند به خوبی می‌دانند که موضوع دو زبانه بودن چالشی مهم در این حوزه است.
از آنجایی‌که عدالت آموزشی ایجاب می‌کند که دانش‌آموزان دوزبانه نیز بتوانند دوران تحصیل خود را با کمترین چالش‌ها و مانند سایر همسالان‌شان در آرامش سپری کنند راهکاری لازم است تا این دانش‌آموزان پیش از ورود به کلاس اول بخشی از مهارت‌های زبانی مرتبط با زبان ملی را کسب کنند تا بعد از ورود به مدرسه بتوانند مقاطع تحصیلی را طی کرده و به راحتی بامطالب درسی را درک کنند.
پیش‌دبستانی اجباری برای آموزش زبان ملی
سخنان فعالان آموزش مدارس روستایی در حالی مطرح می‌شود که وزارت آموزش و پرورش معتقد است، ترک تحصیل دانش آموزان ربطی به دو زبانه بودن آنها ندارد. رضوان حکیم‌زاده معاون ابتدایی وزارت آموزش و پرورش به رویداد۲۴ می‌گوید: دانش‌آموزان به دلیل دوزبانه بودن ترک تحصیل نمی‌کنند بلکه علت این موضوع عدم موفقیت تحصیلی است چه دانش‌آموز دوزبانه باشد چه نباشد، برنامه درسی ما به زبان ملی است و برای اینکه دانش‌آموزان بتوانند در برنامه درسی به موفقیت دست پیدا بکنند باید مهارت‌های زبانی لازم را داشته باشند.
وی می‌افزاید: دانش آموزانی که در مناطق دوزبانه خصوصا مناطق محروم زندگی می‌کنند تا رسیدن به مدرسه امکان یادگیری زبان فارسی را نداشته‌اند لذا این احتمال وجود دارد که وقتی وارد مدرسه می‌شوند در مقایسه با سایر همسالان‌شان که این آمادگی را دارند با مشکلات بیشتری برای یادگیری مواجه شوند، بنابراین ضروری است فرصتی برای کسب این آمادگی‌ها داشته باشند.
معاون ابتدایی وزارت آموزش و پرورش با اشاره به اینکه ورود کودکان به دوره‌های پیش‌دبستانی فرصتی خوب است برای تفویت مهارت‌های زبانی لازم در کودکان دوزبانه، خاطرنشان می‌کند: برای موفقیت این کودکان در مدرسه دولت ردیف بودجه‌ای را به ایجاد پیش‌دبستانی اختصاص داده است که ما آن را هدفگذاری کرده و به ایجاد مرحله پیش‌دبستانی در مناطق محروم و دو زبانه تعمیم داده‌ایم تا با حمایت دولت بتوانیم تعداد بیشتری از این دانش‌آموزان را وارد مرحله پیش‌دبستانی کنیم.
وی خاطرنشان می‌کند: سعی ما براین است که در دوره پیش‌دبستانی با استفاده از زبان مادری مهارت‌های زبان ملی را نیز در دانش‌آموزان ایجاد کنیم تا دانش‌آموزان پس از ورود به مدرسه مشکلی در یادگیری برنامه درسی نداشته باشند و بتوانند مانند سایر همسالان خود موفقیت‌های تحصیلی را کسب کنند.